“Điểm mạnh lớn nhất của Solana nằm ở sự linh hoạt—nền tảng này có khả năng hỗ trợ đồng thời nhiều ứng dụng và lĩnh vực khác nhau.”
——Lily Liu, Chủ tịch Solana Foundation Ở nhiều góc độ, thế giới vận hành như một chiếc đòn bẩy. Trong khi ETH kỷ niệm mười năm với làn sóng tăng giá mới, SOL lại chịu sức ép lo âu—câu chuyện “đối thủ của Ethereum” ngày càng khắc nghiệt, và nhiều “đối thủ cạnh tranh của Solana” mới xuất hiện và phát triển nhanh chóng. Thị trường đang thay đổi mạnh mẽ. Tuy nhiên, lo lắng vừa phải không phải lúc nào cũng là bất lợi, cả với cá nhân lẫn dự án. Với một blockchain giàu kinh nghiệm như Solana, việc vượt qua khó khăn đã trở thành phản xạ tự nhiên. Bài viết này sẽ giới thiệu những bước tiến táo bạo mới của Solana, đi sâu phân tích hệ sinh thái Solana AI và triển vọng tương lai, nhất là trong ngành AI.

1 Những Động Thái Quy Mô Lớn Chính Thức

1. Nâng cấp Alpenglow: Thay thế PoH, cạnh tranh tốc độ với các đối thủ mạnh như SUI
   Nâng cấp Alpenglow được đánh giá là bản nâng cấp quan trọng nhất từ trước đến nay cho giao thức lõi Solana—giống như lần Ethereum chuyển từ PoW sang PoS. Alpenglow hướng đến thay cả hai cơ chế đồng thuận Proof of History (PoH) và Tower BFT hiện tại.
   Lý do cho sự thay đổi này? PoH từng loại bỏ nhu cầu đồng bộ hóa dấu thời gian—khác với các blockchain phổ biến—còn Tower BFT sử dụng mô hình “một leader đề xuất, các nút khác bỏ phiếu”, giúp rút ngắn thời gian đồng bộ khối, đưa Solana vượt trội về hiệu năng giai đoạn đầu. Nhưng dưới tải lớn, PoH gây áp lực tính toán rất lớn. Đồng thời, nút cổ chai “duy nhất một leader” trong Tower BFT vốn bị chỉ trích, đã gây ra các sự cố mạng nổi tiếng. Một vấn đề khác: chi phí vận hành node cao, khiến quá trình phân quyền thực sự gặp khó khăn.
   Alpenglow sẽ thay đổi tất cả ra sao? Tóm lại, Alpenglow loại bỏ PoH—“kẻ gây gánh nặng tính toán”—và thay bằng Votor (bỏ phiếu theo tỷ lệ stake), kết hợp trình tự giao dịch và đồng hồ node để xác nhận khối, giảm tải cho các leader node. Về thiết kế, còn hỗ trợ dự phòng cho việc nhiều leader đề xuất khối song song trong tương lai. Nâng cấp nổi bật tiếp theo là Rotor, tối ưu hóa truyền tải khối và rút ngắn thời gian xác nhận từ 12,8 giây xuống chỉ còn 150 mili giây. Nhờ Rotor cắt giảm chi phí truyền thông và xử lý, kể cả các node yếu cũng tham gia hiệu quả—nâng cấp hiệu năng mà không cần thay phần cứng.
   Theo công cụ ROI validator của Cogent Crypto, yêu cầu staking tối thiểu để validator có lãi sẽ giảm từ 4.850 SOL (khoảng 800.000 USD) xuống 450 SOL (khoảng 75.000 USD) sau khi Alpenglow vận hành.
   Sách trắng Alpenglow khẳng định: “Alpenglow là bước ngoặt của Solana. Không chỉ là giao thức đồng thuận mới—mà còn là chìa khóa mở ra thế hệ hạ tầng tiêu chuẩn internet cho Solana.” Tóm lại: nhanh hơn, ổn định hơn, tiết kiệm hơn, mở rộng tốt hơn và phân quyền hơn—nền tảng lấy lại danh hiệu hiệu năng vượt trội và không còn là nạn nhân của các sự cố mạng.
   1. Lộ trình ICM: Đột phá giao dịch, hướng đến “Nasdaq on-chain”
      Sau công bố Alpenglow, Solana Labs đã phối hợp với các nhóm như Anza, Jito và nhiều dự án hệ sinh thái hàng đầu để công khai lộ trình Internet Capital Markets (ICM) rõ ràng hơn. Nhiều năm qua, mức phí thấp và tốc độ xử lý cao đã giúp Solana hút người dùng và hoạt động DeFi mạnh mẽ. Tuy nhiên, Hyperliquid—blockchain chuyên về giao dịch—đã nhanh chóng chiếm hơn 70% thị phần hợp đồng on-chain. Sáng lập Hyperliquid thẳng thắn nhận định Solana “chưa đủ nhanh”, gây áp lực cạnh tranh lớn.
      Hiện Solana hoàn tất giao dịch trong 12–13 giây; Hyperliquid đạt trung bình 0,2 giây, SUI khoảng 0,5 giây. Alpenglow kỳ vọng giảm thời gian xác nhận Solana về mức 150 mili giây—giúp lấy lại ưu thế tốc độ và tiệm cận với Visa. Tuy vậy, vẫn chưa đạt được tốc độ micro giây của Nasdaq.
      Nhưng chỉ nhanh thôi vẫn chưa đủ. Lộ trình còn bổ sung Application-Controlled Execution (ACE), cho phép dApps (smart contract) tự đặt mức ưu tiên giao dịch—giúp xử lý logic phức tạp linh hoạt và hiệu quả hơn.
      Bảo vệ nhà tạo lập thị trường, giải quyết MEV (bot giao dịch tần suất cao): Engine khớp lệnh của Hyperliquid ưu tiên lệnh market maker, bảo vệ họ khỏi MEV và giúp nhà đầu tư lẻ hưởng giá tốt hơn. Lộ trình ICM của Solana cũng vậy: với BAM và Alpenglow, các DEX Solana sẽ chống lại hoạt động giao dịch tần suất cao độc hại, giúp thị trường khoẻ mạnh và giá tốt hơn cho người dùng phổ thông.
      Khát vọng lớn hơn
      Không chỉ cạnh tranh DeFi với Hyperliquid, Solana hướng tới mục tiêu cao hơn: xây dựng “Nasdaq on-chain” thực sự—giúp doanh nghiệp loại bỏ rào cản IPO truyền thống và gọi vốn trực tiếp on-chain. Đồng sáng lập Anatoly Yakovenko cho biết kỳ vọng đưa tài sản thực (RWA) lên on-chain trong một năm và cung cấp IPO on-chain tuân thủ, mã nguồn mở cho các founder trong năm năm tới—xây dựng thị trường vốn internet phi tập trung, chi phí thấp. Dù tham vọng, mục tiêu này không phải độc quyền—hầu như các blockchain lớn đều cùng hướng tới.
      Solana tiếp tục cải tiến toàn diện—kiến trúc, hiệu năng, ứng dụng. Tuy nhiên, với thị trường cạnh tranh khốc liệt, các chiến lược này cần thời gian và sức mạnh kiểm chứng thực tế.

2 Giai Đoạn Biến Động—Solana Sẽ Đi Đâu Trong Cuộc Đua AI?

Các public chain hiếm khi thay đổi giao thức đồng thuận một cách tùy tiện—giống như người ta không đổi quốc tịch vì sở thích nhất thời. Sự thay đổi lớn báo hiệu thách thức lớn.
Ở mảng giao dịch lõi, Hyperliquid—blockchain chuyên biệt cho giao dịch—đã nhanh chóng lấy đi vị trí dẫn đầu của Solana trong hợp đồng perpetual trên DEX, còn Sui thì tăng tốc cạnh tranh Solana trên các lĩnh vực DeFi, DeAI và nhiều mảng khác. Thêm vào đó, ETH tăng trưởng trở lại nhờ các narrative nóng như stablecoin, RWA và chiến lược vi mô, khiến Solana phải tăng tốc nâng cấp để phục hồi động lực.
Ngay cả lĩnh vực AI—vốn là thế mạnh lâu năm của Solana—nay cũng gặp cạnh tranh gay gắt hơn. Độ hot của DePIN và meme AI Agent đã giảm, hệ sinh thái Virtuals giúp Base dẫn đầu mảng AI Agent. BNB Chain tận dụng sức ảnh hưởng người nổi tiếng và nguồn lực sàn giao dịch, thu hút cộng đồng AI meme từ Solana. Cùng lúc, các siêu dự án DeAI mới xuất hiện, subnet của Bittensor mở rộng, AI Layer 1 xuất hiện liên tục.
Đã có sự lo lắng bao trùm hệ sinh thái Solana, nhưng sau khi trải qua muôn vàn thử thách, Solana vẫn không buông xuôi. Nâng cấp Alpenglow đã thổi làn gió tự tin mới vào cộng đồng. Ít nhất, lãnh đạo Solana đã khiêm tốn và cầu thị: so sánh với đối thủ, sửa điểm yếu, đặt mục tiêu không chỉ bắt kịp mà còn vượt qua.
Phân tích hệ sinh thái AI Solana sẽ giúp xác định liệu narrative AI có đủ sức khởi động chu kỳ tăng trưởng mới hay không.

3 Tổng Quan Hệ Sinh Thái AI Solana

AI trên Solana phát triển lâu năm và rất đa dạng—tạo thành hệ sinh thái ấn tượng. Có thể chia thành ba giai đoạn rõ rệt:
Giai đoạn 1: DePIN bùng nổ, DeAI hình thành
Cơn sốt DePIN (Decentralized Physical Infrastructure Networks) từng giúp Solana trở thành một trong những public chain đầu tiên phát triển AI phân quyền on-chain. Các dự án này tận dụng ưu thế tốc độ và chi phí của Solana để xây dựng mạng lưới tính toán, băng thông, dữ liệu phân quyền—nền tảng cho hệ sinh thái AI của Solana.
Các dự án tiên phong như Render, io.net và Aethir bắt đầu thử nghiệm chia sẻ tài nguyên tính toán phân quyền:

• Render tập trung dựng hoạt hình 3D, Metaverse—ghi nhận phân công việc và thanh toán trên Solana, dùng smart contract để kết nối nhà cung cấp GPU với khách hàng.
• io.net tối ưu GPU phân quyền giá rẻ cho AI/machine learning. Mạng lưới tự cấp phát tài nguyên tính toán, Solana quản lý token $IO và ghi nhận đóng góp node.
• Aethir dùng điện toán biên tối ưu ứng dụng real-time như gaming, phân phối tài nguyên tới các edge node và quản lý giao dịch, khuyến khích bằng token $ATH trên Solana.

Các dự án tiên phong này—được hậu thuẫn bởi các quỹ lớn—mở đường cho mạng lưới phân quyền tính toán. Dù vậy, yêu cầu GPU cao cấp khiến nhiều người khó tiếp cận. Đó là lý do các dự án như Grass, Helium, Roam, Gradient Network phổ cập đến số đông:

• Grass xây dựng mạng lưới thu thập dữ liệu phân quyền—chỉ cần cài extension/app, người dùng chia sẻ băng thông, quét dữ liệu web, hoạt động ghi nhận trên Solana, thưởng bằng token $GRASS.
• Roam phát triển mạng lưới WiFi cộng đồng toàn cầu an toàn, tiện lợi. Người dùng góp hoặc xác nhận vùng phủ WiFi qua app để nhận $ROAM, Solana quản lý node và thanh toán.
• Gradient Network là nền tảng điện toán biên phân quyền—người dùng cài plugin chia sẻ thiết bị nhàn rỗi (điện thoại, laptop…) phục vụ suy luận AI, phân phối nội dung hay chức năng serverless; Solana quản lý tương tác thiết bị, thanh toán cho tính toán phân quyền hiệu quả.
• Helium xây dựng phủ sóng IoT, mạng di động phân quyền, lưu trữ dữ liệu điểm nóng, giao dịch trên Solana. Người dùng mua và triển khai Helium Hotspot (200–500 USD/bộ) để cung cấp phủ sóng, nhận thưởng $HNT / $MOBILE. Cách tiếp cận dễ hơn: ở Mỹ, dùng SIM Helium & T-Mobile, bật “Mapping” để chia sẻ dữ liệu vị trí ẩn danh, giúp tối ưu mạng, nhận Cloud Points hoặc $MOBILE, và trải nghiệm SIM miễn phí.

Các dự án này thúc đẩy đổi mới hạ tầng blockchain-AI về băng thông, dữ liệu, tính toán—tăng niềm tin thị trường, mở ra chương DeAI mới. Dù token đã giảm nhiệt sau đỉnh, hiệu ứng mạng vẫn mạnh, nhiều dự án đã ký hợp tác với công ty lớn, tiến gần hơn đến công nhận rộng rãi.
Giai đoạn 2: AI Agent phát triển ồ ạt
Tiến bộ của ChatGPT và các mô hình LLM đã thúc đẩy AI Agent on-chain phát triển bùng nổ trong năm qua. Solana, nhờ hiệu năng mạnh và hệ sinh thái sôi động, là một trong những blockchain đầu tiên có dòng token và ứng dụng AI Agent tăng mạnh on-chain.

• Wayfinder của Parallel Studios (được Solana Ventures đầu tư, cũng là nhà sản xuất game Colony on-chain) sử dụng AI Agent để đơn giản hóa thao tác cross-chain—chuyển tài sản linh hoạt giữa Solana, Ethereum, Polygon và Base.
• ElizaOS xây dựng framework AI Agent mã nguồn mở, giúp developer tạo, triển khai, quản lý AI Agent trên Solana. Các agent xử lý thông tin, thực hiện giao dịch, tương tác smart contract; quản trị bởi DAO AI16Z. Token $AI16Z từng có vốn hóa 2,5 tỷ USD, dẫn đầu AI Solana, sau đó điều chỉnh về giá trị thực khi hiệu ứng meme giảm nhiệt.
• Holoworld là bệ phóng đa dạng cho AI Agent: tạo, tùy biến, giao dịch AI Agent—bao gồm avatar 3D và video—quản lý asset qua smart contract Solana.
• Moby AI xuất phát là agent nghiên cứu Alpha, tin tức crypto real-time, nay có terminal khai thác Alpha/trading trên Solana.
• Hey Anon là giao thức DeFAI trên Solana, tích hợp xử lý ngôn ngữ tự nhiên, tổng hợp dữ liệu real-time để tối ưu thao tác DeFi, quản lý người dùng, cập nhật dự án và phân tích thị trường.

Đà tăng trưởng AI Solana còn thúc đẩy hàng loạt dự án khác: framework agent $ARC, $SWARMS; DeFAI $GRIFFAIN, $BUZZ; launcher AI Agent $HAT; các agent $PIPPIN, $ZEREBRO. Khi hiệu ứng meme hạ nhiệt, giá token, hoạt động dự án cũng giảm—nhiều dự án đã tạm ngưng.
Giai đoạn 3: Hậu meme—Xây dựng hạ tầng DeAI thực tế
Thị trường nguội dần, thế hệ dự án mới trên Solana chuyển trọng tâm sang xây dựng hạ tầng AI phân quyền thực chất, thay vì chạy theo meme:

• Nous Research tập trung đào tạo các mô hình AI nguồn mở phân quyền đủ sức cạnh tranh với OpenAI. Mạng Psyche dùng nén dữ liệu giảm truyền tải giữa node, vượt nút thắt băng thông, hỗ trợ huấn luyện LLM quy mô lớn. Quản lý đóng góp, phần thưởng qua Solana. Các model Hermes (tinh chỉnh từ Llama) đã hoạt động live.
• Arcium xuất phát là giao thức bảo mật Elusiv trên Solana, nay phát triển thành nền tảng tính toán bảo mật. Ứng dụng MPC, ZKP tính toán trên dữ liệu mã hóa—bảo vệ riêng tư cho DeFi, DeSci, huấn luyện/suy luận mô hình AI, các trường hợp AI Agent.
• Neutral Trade cung cấp nền tảng quỹ đầu tư trên Solana, triển khai các chiến lược trading tự động, định lượng ứng dụng AI. Đáng chú ý là chiến lược CTA Momentum cùng công ty định lượng R* Research, lợi suất tới 95,11%/năm, đã đạt giới hạn đăng ký 10 triệu USD.

Dù hiệu ứng AI giảm ở giai đoạn này, cạnh tranh lại mạnh hơn và chất lượng dự án được nâng cao rõ rệt. Xu hướng là các giải pháp thực tế, tập trung triển khai ứng dụng thực sự.

4 Nội Dung Hệ Sinh Thái AI Solana Hiện Tại—Phân Tích Chi Tiết

Nhìn lại, hệ sinh thái AI Solana có xuất phát điểm sớm, quy mô đa dạng và vẫn giữ vị thế cạnh tranh hàng đầu so với các public chain khác. Nhiều dự án nổi bật như Nous Research giải quyết bài toán đào tạo mô hình AI phân quyền quy mô lớn; Grass thu thập dữ liệu lớn qua mạng lưới phân quyền; Arcium xây dựng hạ tầng bảo mật. Nhiều đối thủ phải tự phát triển chain riêng, còn các dự án này chỉ cần Solana—khẳng định sức mạnh nền tảng.
Dù narrative AI dịch sang Base, BNB Chain…, tương lai khó có kết cục “thắng hết, thua hết”. AI đang dịch chuyển đến mô hình đa chuỗi hợp tác, không phải cạnh tranh zero-sum. Alpenglow hứa hẹn củng cố lợi thế AI của Solana về các mặt:

1. Nhanh, rẻ: Tốc độ, thông lượng, hiệu quả là yếu tố sống còn của AI on-chain. AI Agent theo giao thức MCP đòi hỏi phối hợp liên tục giữa các node để đào tạo/truy xuất dữ liệu phân quyền. Solana vốn đã mạnh hiệu năng, nay xác nhận Alpenglow về 150ms càng giảm độ trễ, chi phí—thúc đẩy ứng dụng AI real-time.
2. Thanh khoản mạnh: Token AI cần ổn định giá, giao dịch dễ. Solana đạt 1,4 tỷ USD giao dịch DEX/ngày—chỉ sau Ethereum—hệ sinh thái DeFi (Raydium, Jito...) phát triển, dự án AI dễ dàng tiếp cận nguồn thanh khoản lớn. Nâng cấp mới sẽ hút thêm market maker, đảm bảo thanh khoản tốt, phân phối hiệu quả, gây quỹ dễ hơn cho token AI.
3. Hỗ trợ Smart Contract cao cấp: Solana xử lý song song, hỗ trợ đa ngôn ngữ lập trình qua SVM, tối ưu logic—rất quan trọng cho giao dịch AI phức tạp. Alpenglow sẽ nâng chức năng, độ ổn định smart contract, giúp dev AI xây dựng thị trường/training tự động thuận tiện hơn.
4. Phân quyền: Solana bị phê bình “chưa đủ phân quyền” so với Ethereum, nhưng hiện đã hơn 2.000 node—vượt đa số chain hiệu năng và chain chuyên biệt. Alpenglow cắt giảm rào cản gia nhập, nâng cao phân quyền, chống kiểm duyệt—hỗ trợ hệ sinh thái AI toàn cầu phát triển lành mạnh.
5. Hệ sinh thái tích hợp: Là blockchain đa chức năng, Solana có hệ sinh thái trưởng thành, đa dạng, phối hợp đa ngành—ví dụ: AI Agent dùng mạng lưới DePIN, hoặc kết nối tài sản RWA on-chain dễ dàng. Môi trường tích hợp giúp dự án AI phát triển và mở rộng thuận lợi.

5 Kết Luận

Trong thị trường crypto, các narrative mới liên tục xuất hiện và cũng có thể nhanh chóng nguội đi. Solana nổi bật nhờ khả năng xây dựng narrative mạnh mẽ—“Nasdaq on-chain” và narrative AI là hai điểm nhấn nổi bật. Chỉ cần Alpenglow ra mắt đã khiến thị trường sôi động. Sau khi nâng cấp hoàn chỉnh, Solana từng cạnh tranh quyết liệt với Ethereum và hệ Layer 2, sẽ càng tăng sức cạnh tranh. Tuy nhiên, liệu Solana có thể duy trì cả hai narrative này trong khi đối đầu với các public chain và chain chuyên biệt hàng đầu hay không vẫn còn là câu hỏi bỏ ngỏ.

Lưu ý:

1. Bài viết này được đăng lại từ [Biteye], quyền tác giả thuộc về tác giả gốc [Biteye Core Contributor Anci]. Nếu có bất kỳ vấn đề nào về việc đăng lại, xin liên hệ với đội ngũ Gate Learn theo quy trình chính thức.
2. Lưu ý: Các quan điểm, nhận định trong bài là của tác giả và không phải là lời khuyên đầu tư.
3. Bản dịch sang các ngôn ngữ khác do Gate Learn thực hiện. Vui lòng không sao chép, phân phối hay đạo văn bản dịch này nếu không ghi nhận Gate là nguồn gốc.